Puri: పూరి రథయాత్రకు చెక్కలు ఎక్కడి నుండి వస్తాయి,, తయారీదారులు ఎవరు... రథ నిర్మాణానికి సంబంధించిన ఈ ముఖ్యమైన విషయాలు తెలుసుకోండి
పూరీలోని ఒడిశా ధామ్ నుంచి జగన్నాథ యాత్ర ఆదివారం ప్రారంభం కానుంది. శతాబ్దాలుగా కొనసాగుతున్న ఈ సంప్రదాయం భారతదేశ జానపద సంస్కృతికి వారసత్వం కాగా, ఈ రథయాత్ర వేదాల నుంచి వచ్చిన 'లోకాః సమస్తా సుఖినో భవన్తు' అనే సూత్రాన్ని కూడా స్థాపించింది. అంటే ప్రపంచంలో అందరూ సంతోషంగా ఉండాలి. ఈ రథయాత్ర జనసమూహంలో కులం లేదా సంపద, పదవి, గౌరవం రెండూ లేవు. అక్కడ మహాప్రభు, ఆయన రథాన్ని లాగుతున్న భక్తులు మాత్రమే ఉన్నారు. రథయాత్రలో, ప్రతి వ్యక్తికి అతను జగన్నాథ్‌జీ ఆశ్రయానికి వచ్చాననే పరిచయం మాత్రమే మిగిలి ఉంటుంది.
రథయాత్ర పూరి వార్షిక పండుగ
ఒకరి స్థానం,స్థాయి పట్టింపు లేదు. పూరీ రాజు స్వయంగా ఎలాంటి గొడుగు లేకుండా జనం గుంపుల మధ్య కాలినడకన వచ్చి శ్రీ మందిర్ నుండి రథయాత్రకు వెళ్లే మార్గాన్ని రాజు చీపురు పెట్టి ఊడ్చారు. ఊడ్చే ఈ సంప్రదాయాన్ని రథయాత్రలో 'ఛెరా ఫహ్రా' అంటారు. జగన్నాథ ధామం నిర్మాణం, రథయాత్ర,మహాప్రభువు అవతారం కథ ఎంత ఆసక్తికరంగా ఉందో, రథాన్ని తయారు చేసే విధానం, ప్రక్రియ అంతకన్నా ఆసక్తికరంగా ఉంటుంది. ప్రపంచం దృష్టిలో,రథయాత్ర అనేది ఆషాఢ మాసంలోని శుక్ల పక్షం రెండవ రోజున జరుపుకునే ఒక రోజు పండుగ అయినప్పటికీ, వాస్తవానికి అది అలా ఉండదు. రథయాత్ర అనేది పూరి వార్షిక పండుగ.సంవత్సరానికి ఒకసారి జరిగే ఈ ఉత్సవానికి సన్నాహాలు ఏడాది పొడవునా కొనసాగుతాయి.
రథయాత్ర ప్రారంభమయ్యే వరకు దాదాపు ఆరు నెలల సమయం
ఇందులో అత్యంత ముఖ్యమైన రోజు వసంత పంచమి. రథం తయారీ ప్రారంభమయ్యే రోజు. అప్పటి నుంచి రథయాత్ర ప్రారంభమయ్యే వరకు దాదాపు ఆరు నెలల సమయం పడుతుంది. మిగిలిన ఆరు నెలలు కూడా ప్రతి రథయాత్రకు సంబంధించి ఏదో ఒకటి జరుగుతూనే ఉంటుంది. ప్రయాణం కోసం రథాలు తయారు చేసే విధానం అత్యంత విశిష్టమైనది. ముందుగా జగన్నాథునికి, సుభద్ర దేవికి, బలభద్రునికి వేర్వేరు రథాలు ఉంటాయి. ప్రతి రథం ఎత్తు, పొడవు, వెడల్పు, రంగు భిన్నంగా ఉంటుంది. ఇది కాకుండా, మూడు రథాల పేర్లు కూడా భిన్నంగా ఉంటాయి. ఈ రథాల తయారీలో ఉపయోగించే కలప సంఖ్య, చక్రాల సంఖ్య కూడా మారుతూ ఉంటుంది.
జగన్నాథుని రథం పేరు నందిఘోష్
జగన్నాథుని రథం పేరు నందిఘోష్. దీన్ని తయారు చేసేందుకు కళాకారులు 832 చెక్క ముక్కలను ఉపయోగిస్తారు. 16 చక్రాలపై నిలబడి ఉన్న ఈ రథం ఎత్తు 45 అడుగులు, పొడవు 34 అడుగులు. రథసారథి పేరు దారుక్, రక్షకుడు గరుణ్, రథం తాడు శంఖం నాగుని, త్రైలోక్య మోహిని జెండా రథంపై రెపరెపలాడుతుంది. ఈ రథాన్ని లాగే నాలుగు గుర్రాల పేర్లు శంఖ, బహలక్, సువేత్ మరియు హరిదాశ్వ. జగన్నాథుని రథంపై తొమ్మిది మంది దేవతలు కూడా విహరిస్తారు. ఇందులో వరాహ, గోవర్ధన్, కృష్ణ, గోపీకృష్ణ, నృసింహ, రామ్, నారాయణ్, త్రివిక్రమ్, హనుమాన్, రుద్ర ఉన్నారు. జగన్నాథుని రథాన్ని గరుంధ్వజ్, కపిధ్వజ్ అని కూడా పిలుస్తారు.
సుభద్రా దేవి రథం పేరు దర్పదలం
కృష్ణుడి సోదరి సుభద్ర రథం పేరు దేవదాలన్ రథం. దీనిని దర్పదలన్ అని కూడా అంటారు. ఇందులో మొత్తం చెక్క దిమ్మెలు 593, 12 చక్రాలపై నిలబడి ఉన్న ఈ రథం కేవలం 31 అడుగుల పొడవు, 43 అడుగుల ఎత్తు ఉంటుంది. ఈ రథానికి అర్జునుడే రథసారథి, రథానికి రక్షకుడు జయదుర్గా దేవి. రథానికి బిగించిన తాడు పేరు స్వర్ణచూడు నాగుని. ఈ రథానికి నాదాంబిక అని పేరు. సుభద్రా దేవి రథాన్ని లాగే నాలుగు గుర్రాల పేర్లు రుచిక, మోచిక, జీత్, అపరాజిత.
బలభద్ర జీ రథాన్ని తలధ్వజ్ అంటారు
బలభద్ర జీ రథాన్ని తలధ్వజ్ అని పిలుస్తారు. ఇది గరిష్టంగా 763 ముక్కలతో చెక్కతో తయారు చేస్తారు. ఇది మొత్తం 14 చక్రాలు, దాని ఎత్తు 44 అడుగులు. రథం పొడవు 33 అడుగులు. దాని సారథి పేరు మాతలి, గార్డు పేరు వాసుదేవ్, తాడు పేరు వాసుకి నాగ్, జెండా ఉన్నని. రథంలో నాలుగు గుర్రాలు ఉన్నాయి, వాటి పేర్లు షార్ప్, ఘోర్, దుర్గాశ్రమం, స్వర్ణ నాభ్.
బసంత్ పంచమి నుండి రథ నిర్మాణం ప్రారంభమవుతుంది
భగవంతుని రథ నిర్మాణానికి సంబంధించిన ఆచారాలు బసంత్ పంచమి నుండే ప్రారంభమవుతాయి. ఇందులో కలపను వెతకడం, కోయడం మొదలుకుని రథాల తయారీ షాపులో పెట్టే వరకు అన్ని పనులూ ఆనవాయితీ. రథాల తయారీ కళాకారులు, కళాకారుల స్థిరమైన వ్యవస్థ కూడా ఉంది. ఇందులో ప్రతి శిల్పి తన పనిని కేటాయించారు. పని పంపిణీతో పాటు, చేతివృత్తిదారుడి పేరు కూడా నిర్ణయిస్తారు. వారిలో మహారాణా మొదటి స్థానంలో ఉంటాడు. మహారాణా వాళ్ళ పని కలపను వెతికి తెచ్చి రథ షెడ్డులో పెడతాడు. దీని తర్వాత రసికులు వస్తారు. నైపుణ్యం కలిగిన వ్యక్తుల పని రథం పరిమాణం ప్రకారం చెక్క పరిమాణం నిర్ణయించడం. అప్పుడు అవి ఒకే పరిమాణం, పొడవు, వెడల్పుకు కత్తిరించబడతాయి.
పాహి మహారాణా చక్రాలను తయారుచేస్తాడు
గుణకర్ తర్వాత మహారాణా. ఈ కళాకారులు రథ చక్రాలకు సంబంధించిన పనులను చూసుకుంటారు. తదుపరి స్థాయి కమర్ కుంట్ నాయక్, రథానికి మేకులు, కోణాలు, హుక్స్ సిద్ధం చేయడం, అవసరమైన ప్రదేశాలలో వాటిని అమర్చడం అతని బాధ్యత. నాల్గవ స్థానంలో చంద్రునిపై ఆధారపడిన వ్యక్తులు లేదా కళాకారులు వస్తారు. వారు రథంలో వివిధ బొమ్మలు, అల్పనాలు, కంగూరెలు మొదలైన వాటిని చెక్కారు. గంటలు, ఈలలు వేసే పని కూడా ఈ కళాకారులే చేస్తారు.
రథాల తయారీలో ఎంత మంది కళాకారులు ?
రథాల ప్రత్యేక భాగాలను అనుసంధానం చేసి అలంకరించే పనిని చందాకర్ ప్రజలకు అప్పగించారు. అటుగా వచ్చే కళాకారులు, శిల్పులు రథానికి ఉపయోగించిన కలపను కోసి వాటిని చెక్కే పని చేస్తారు. రథానికి రంగులు వేయడం,వంటి పనులు చిత్రకారులు చేస్తారు. తర్వాతి స్థాయిలో సుచికర్ లేదా దర్జీ సేవకులు రథం అలంకరణ కోసం బట్టలు కుడతారు. అన్నింటికంటే చివరగా రాత్ భోయిలు వస్తారు, వీరు ప్రధాన కళాకారులకు సహాయకులు, కార్మికులు. వారు లేకుండా రథ నిర్మాణాన్ని ఊహించలేము. ఇది ప్రతి చేతివృత్తిదారులకు సహాయం చేస్తుంది. విశేషమేమిటంటే పూరీలో రథం తయారీదారులు శతాబ్దాలుగా ఒకే తరానికి చెందినవారు, ఈ పని గురించి వారి జ్ఞానం వంశపారంపర్యంగా ఉంది.
అడవి నుంచి కలపను కనుగొని తిరిగి తీసుకురావడానికి కూడా ఒక ప్రత్యేక పద్ధతి
పూరీలో రథ తయారీ పండుగ బసంత్ పంచమి నుండి ప్రారంభమవుతుంది. ఈ రోజున, రథ్ నిర్మాణ శాల అని పిలువబడే రథఖాలాను పూజిస్తారు.ఒక బృందం చెట్లను కోయడానికి బయలుదేరుతుంది. ఈ సమూహాన్నిమహారాణా అంటారు. చెట్లను ఎంపిక చేయడం,వాటిని కత్తిరించే ప్రక్రియలో చాలా జాగ్రత్తలు తీసుకుంటారు. పూరీకి సమీపంలో ఉన్న దస్పల్లా జిల్లాలోని అడవుల నుండి చెట్లను ఎంపిక చేస్తారు.ఇందుకోసం కొబ్బరి,వేప చెట్లను మాత్రమే నరికి తెస్తున్నారు. కొబ్బరికాండం పొడవుగా ఉంటుంది.వారి కలప తేలికగా ఉంటుంది. కానీ,దీనికి ముందు ఇక్కడ ఒక వన దేవతను పూజిస్తారు.గ్రామదేవత అనుమతి తర్వాతే ఆ అడవి నుంచి కలపను తెస్తారు. మొదటి చెట్టును నరికిన తర్వాత పూజ చేస్తారు.గ్రామదేవాలయంలో పూజ చేసిన తర్వాత మాత్రమే కలపను పూరీకి తీసుకువస్తారు.
అక్షయ తృతీయ కూడా ఒక ముఖ్యమైన తేదీ
రథ నిర్మాణంలో అత్యంత ముఖ్యమైన తేదీ అక్షయ తృతీయ. మహారాణులు అక్షయ తృతీయకు ముందు ఆలయంలోని రథఖాలా భవనానికి పవిత్రమైన చెక్కను అందజేస్తారు. అక్షయ తృతీయ రోజున ఆలయంలో ప్రత్యేక పూజలు నిర్వహించి, ఈ రోజున రథశాలలో రథ నిర్మాణ పనులను ప్రారంభిస్తారు. కళాకారులందరూ సమావేశమై, పనిముట్లు, కలపను పూజించి, వాటికి పసుపు-గంధం పేస్ట్ పూసి, నిర్మాణానికి సన్నాహాలు ప్రారంభిస్తారు. దీని తర్వాత మాత్రమే రథం చేయడానికి కలపను కత్తిరించడం ప్రారంభమవుతుంది.
రథాల అలంకరణ కూడా ప్రత్యేకం
మూడు రథాలు నిర్దేశించిన పద్ధతిలో అలంకరించబడ్డాయి.ప్రతి రథం చుట్టూ తొమ్మిది ప్రక్క దేవతల విగ్రహాలను తయారు చేస్తారు. చాలా అందమైన పెయింటింగ్స్ ఉపయోగించి అన్ని రథాలపై వివిధ దేవుళ్ళ,దేవతల చాలా అందమైన పెయింటింగ్స్ తయారు చేస్తారు. మూడు రథాలలో ఒక రథసారధి,నాలుగు గుర్రాలు ఉంటాయి.మూడు రథాలను అందంగా అలంకరించిన తర్వాత, వాటిని సింఘ్‌ద్వార్ అని కూడా పిలువబడే జగన్నాథ దేవాలయం తూర్పు ద్వారం ముందు నిలుపుతారు. నిర్మాణ ప్రక్రియలో స్వచ్ఛతను కూడా గుర్తుంచుకోవాలి.తరతరాలుగా ఈ రథాలను తయారు చేస్తున్న కళాకారులకు ఆలయ అధికారులు రథయాత్రలో సమర్పించిన ప్రసాదాలను పంపిణీ చేస్తారు. రథయాత్ర తరువాత, రథాల కర్రలు వేరు చేస్తారు.వాటి మతపరమైన ప్రాముఖ్యత కారణంగా,భక్తులు వాటిని ఆలయం నుండి తీసుకోవచ్చు.రథాల చక్రాలను భద్రంగా ఉంచుతారు.
